ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΕΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ ΚΑΙ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΙΤΛΟΠΟΙΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗΣ ΣΕ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΕΙΔΙΚΟΥ ΣΚΟΠΟΥ (S.P.V.)
1. ΣΚΟΠΟΣ
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, το οποίο δημιουργήθηκε κατά την διάρκεια της οικονομικής κρίσης και το οποίο παρουσιάζει κατά τη διάρκεια της πανδημίας τάσεις επιδείνωσης, είναι το θέμα των μη εξυπηρετούμενων δανείων των τραπεζών.
Σύμφωνα με την ενδιάμεση έκθεση χρηματοπιστωτικής σταθερότητας της Τράπεζας Ελλάδος (Ιανουάριος 2021), ο δείκτης των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) στο σύνολο των δανείων στο τέλος του 2019 έφτανε στο 40,6% για να διαμορφωθεί στο τέλος του Σεπτεμβρίου του 2020 στο 35,8%.
Παρά τις προσπάθειες που γίνονται, το ποσοστό (ο δείκτης) είναι ιδιαίτερα υψηλό σε σχέση με οτι επικρατεί στις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ένας από τους τρόπους μείωσης των ΜΕΔ ή «κόκκινων δανείων», όπως επικράτησε να λέγονται, είναι η τιτλοποίηση αυτών και η μεταβίβαση – πώληση σε Fund ή καλύτερα σε Εταιρεία Ειδικού Σκοπού (Special Purpose Vehicle – S.P.V.).
Σκοπός του άρθρου αυτού δεν είναι να παρουσιάσει το όλο θέμα της διαδικασίας τιτλοποίησης και μεταβίβασης δανείων, αλλά να συνδέσει το θέμα της αναδιάρθρωσης των τραπεζικών υποχρεώσεων στο νέο χρηματοοικονομικό περιβάλλον, με τα νέα εμπλεκόμενα μέρη. Ταυτόχρονα, σκοπός είναι να παρουσιάσει μία άλλη διάσταση της διαδικασίας αυτής, στο βαθμό που προσδιορίζει τις βασικές μεταβλητές της αναδιάρθρωσης.
2. ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΑ ΜΕΡΗ
Μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών στην όλη διαδικασία είναι:
2.1. Τράπεζα
2.2. Εταιρεία ειδικού σκοπού (S.P.V.)
2.3. Εταιρεία διαχείρισης
2.4. Εταιρεία αξιολόγησης
2.5. Επενδυτές
Τα βασικά χαρακτηριστικά των εμπλεκόμενων μερών σε μία συνοπτική αναφορά έχουν ως εξής:
Ø Τράπεζα
Η τράπεζα είναι ένα από τα πιστωτικά ιδρύματα, το οποίο είναι και «κάτοχος των δανειακών απαιτήσεων». Για τη χώρα μας στην «αγορά» των τιτλοποιήσεων στην παρούσα φάση είναι οι τέσσερις συστημικές τράπεζες και η Attica bank.
Ø Εταιρεία ειδικού σκοπού (S.P.V.)
Είναι μία εταιρεία που συστάθηκε με μοναδικό σκοπό την αγορά και τιτλοποίηση των δανείων. Η απόκτηση των δανείων από την τράπεζα γίνεται με υπογραφή σχετικής σύμβασης, η οποία και εγγράφεται σε ειδικό βιβλίο του ενεχυροδικείου. Η εταιρεία ειδικού σκοπού διαθέτει τους τίτλους στο επενδυτικό κοινό.
Ø Εταιρεία διαχείρισης απαιτήσεων
Για την λειτουργία της όλης διαδικασίας, απαραίτητη είναι η σύμπραξη μίας εταιρεία διαχείρισης απαιτήσεων, η οποία είναι αρμόδια για τον λογιστική παρακολούθηση, την είσπραξη και τις νομικές ενέργειες. Ο δανειολήπτης πλέον δεν έχει να κάνει με την τράπεζα, αλλά με την εταιρεία διαχείρισης που εκπροσωπεί την εταιρεία ειδικού σκοπού (S.P.V.).
Ø Εταιρεία αξιολόγησης
Είναι μια ανεξάρτητη τρίτη εταιρεία η οποία στην όλη διαδικασία παρέχει μία «εφάπαξ εργασία», που είναι αυτή της αξιολόγησης και διαβάθμισης των τίτλων ομολογιών.
Ø Επενδυτές
Είναι οι αγοραστές των τίτλων (ομολογιών), οι οποίοι επενδύουν με την προσδοκία υψηλών αποδόσεων. Καθ’ όλη τη διάρκεια των ομολογιών, εισπράττουν τοκομερίδια και στην λήξη της ομολογίας, το κεφάλαιο.
3. Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ
Για την κατανόηση του μηχανισμού λειτουργίας της μεταβίβασης και τιτλοποίησης δανείων, προχωρήσαμε στην κατασκευή του διαγράμματος που ακολουθεί. Το διάγραμμα, με βάση τον τίτλο, μπορεί να αναφέρεται στα επιχειρηματικά δάνεια, αλλά το ίδιο ισχύει και για τα δάνεια των φυσικών προσώπων (στεγαστικά, καταναλωτικά, αυτοκινήτων κλπ.).

Η προσαρμογή που έγινε στο διάγραμμα είναι η σύνδεση της διαδικασίας με το σύστημα «ΗΡΑΚΛΗΣ», που εφαρμόζεται στην χώρα μας και το οποίο πήρε πρόσφατα παράταση από την Ευρωπαϊκή Ένωση για άλλους 18 μήνες, δηλαδή μέχρι και το τέλος του 2022.
Έτσι, με αναφορά στο σχετικό διάγραμμα, θα λέγαμε ότι η τράπεζα με στόχο την εξυγίανση του χαρτοφυλακίου της, προχωρεί στην μεταβίβαση των δανείων με υπογραφή σχετικής σύμβασης. Έχει ιδιαίτερη σημασία να τονιστεί ότι η μεταβίβαση των δανείων γίνεται στην καθαρή λογιστική αξία και όχι στην ονομαστική αξία. Σημειώνεται ότι ως καθαρή λογιστική αξία νοείται η διαφορά μεταξύ ονομαστικής αξίας και σχετικών προβλέψεων και προσαρμογών που έχουν γίνει στο δάνειο.
Ο αποκτών τις απαιτήσεις των δανειακών συμβάσεων εκδίδει ομολογίες (τίτλους). Η διαβαθμισμένη αυτή μετατροπή δίνει την δυνατότητα τώρα στην εταιρεία ειδικού σκοπού να έχει στην κατοχή της εμπορεύσιμους τίτλους. Οι τίτλοι αυτοί αξιολογούνται από εξωτερικό οργανισμό πιστοληπτικής αξιολόγησης.
Ειδικά για το σύστημα ΗΡΑΚΛΗΣ εκδίδονται τριών κατηγοριών ομολογίες. Πιο συγκεκριμένα:
α) Senior (Υψηλής Διαβάθμισης)
β) Mezzanine (Μεσαίας Διαβάθμισης)
γ) Junior (Χαμηλότερης Διαβάθμισης)
Με βάση την παραπάνω κατηγοριοποίηση, το κράτος παρέχει εγγυήσεις για την πρώτη κατηγορία και για τον λόγο αυτό εισπράττει προμήθεια από τις τράπεζες. Η παροχή εγγύησης προσφέρεται υπό τον όρο ότι θα έχει πουληθεί το 50% των τίτλων των κατηγοριών (β) και (γ).
Το μείζον θέμα στην λειτουργία της διαδικασίας της τιτλοποίησης είναι η τιμή πώλησης (αγοράς) του χαρτοφυλακίου των δανείων. Όπως αναφέραμε προηγουμένως, Σύμφωνα με το Ν. 4649/2019, η τιμή πώλησης δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη της καθαρής λογιστικής αξίας. Ή διάταξη αυτή εξυπηρετεί την εταιρεία ειδικού σκοπού, αφού της δίνει τη δυνατότητα να πουλήσει ομόλογα σε υψηλότερη τιμή με ανάλογες εισπράξεις για την αποπληρωμή του δανείου στις τράπεζες.
Συμπερασματικά, για την βιωσιμότητα και αποδοτικότητα των εταιρειών S.P.V., η τιμή αγοράς του χαρτοφυλακίου είναι προσδιοριστική. Ένα ερώτημα που τίθεται και σχετίζεται με τους δανειολήπτες είναι ότι εφόσον η εκχώρηση πώληση της απόκτησης (δανείου) πραγματοποιείται στην λογιστική αξία (μείον τις προβλέψεις) τότε γιατί η εταιρεία μέσω των εταιρειών διαχείρισης απαιτήσεων ζητούν την μεικτή αξία ή την ονομαστική;
Είναι βέβαιο ότι τον επόμενο χρόνο θα αναπτυχθεί σχετική νομολογία με βάση τις αποφάσεις των δικαστηρίων.
4. ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Η μεταβίβαση δανειακών χαρτοφυλακίων στις εταιρείες S.P.V. με παράλληλη λειτουργία των εταιρειών διαχείρισης των απαιτήσεων είναι αλήθεια ότι δημιούργησε μία νέα δευτερογενή αγορά και ένα νέο χρηματοοικονομικό περιβάλλον.
Στόχος της πολιτικής αυτής είναι η εξυγίανση των τραπεζών, μέσω της μεταβίβασης μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPL). Η εξυγίανση των τραπεζών θα δημιουργήσει συνθήκες για να επανέλθουν – έτσι πιστεύεται – οι τράπεζες στον αναπτυξιακό τους ρόλο και στην χρηματοδότηση της οικονομίας.
Όμως το θέμα της βιωσιμότητας αφορά τις τράπεζες και της μακροχρόνιες προοπτικές και επιδόσεις των εταιρειών ειδικού σκοπού. Σε ό,τι αφορά τις επιχειρήσεις, τώρα έχουν να κάνουν με τους εκπροσώπους των εταιρειών ειδικού σκοπού (S.P.V.), που δεν είναι άλλες από τις εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων. Η μόνη μέριμνα που λήφθηκε για τις επιχειρήσεις στην περίπτωση αυτή, είναι υποχρέωση των εταιρειών διαχείρισης απαιτήσεων να εφαρμόζουν τον Κώδικα Δεοντολογίας των Τραπεζών.